دیگری به دنبال خواسته خود است. با چنین طبیعت انسانی نیاز به برنامه ریزی وجود دارد که به تأمین نیاز مردم کمک می کند. روند سریع صنعتی شدن پس از عصر کشاورزی، افزایش جمعیت جامعه جهانی و تغییر در نحوه زندگی مردم با تحول الگوی مصرف در چند دهه اخیر بسیاری از اکوسیستم های طبیعی در سراسر کره زمین را با تهدید و تخریب روبرو ساخته است (Boserup, 2014). بشر امروز برای دست یابی به منافع مادی و زودهنگام خود، با نابودی و تحت فشار قرار دادن منابع طبیعی به دنبال بهره وری بیشتر از سرمایه گذاری های اقتصادی برای توسعه صنعتی بوده است که این مهم باعث به هم خوردن تعادل منابع و مصرف گردیده است (Bell et al., 2012). بدنبال این توسعه صنعتی، کسب و کارهای مرتبط نیز پر رنگ تر شدند و توسعه کسب و کارها تاثیر بالقوه ای را بر مصرف منابع و انرژی داشته است (Azapagic and Perdan, 2000). بتدریج کسب و کارها برای پایداری در بلند مدت نیازمند تدقیق بیشتر در منابع و نحوه استفاده از آنها در جهت بهره وری بیشتر شدند. سبز شدن در حال حاضر فعالیتی پرمحتوا است که می توان بر آن تمرکز کرد، با در نظر گرفتن فرایندهای هر کسب و کاری، شیوه های سبز جنبه اساسی آن کسب و کار را در بر می گیرد(Munir, 2015). مدیریت کسب و کارها، باید از چنین راهبردهایی استفاده کنند که به آنها کمک شود تا برای مدت زمان طولانی تر به رقابت و پایداری بپردازند.

مدیریت سبز تفکری جامع

مدیریت سبز پدیده ای جامع است که در دوران مدرن از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است. با پیشرفت جهان، مفهوم فعالیت های دوست­دار محیط زیست در تمام جنبه های اقتصادی - اجتماعی و در همه سطوح اهمیت بیشتری پیدا می کند (Chen et al., 2017). یک فعال محیط زیست، بخش های صنعتی را به عنوان مهمترین عامل در کاهش منابع طبیعی و تخریب محیط زیست مقصر می داند (Tam, 2016). بنابراین، اکنون مدیریت روزانه بیشتر بر این نکته تأکید دارد که در این زمینه به همراه برآورده کردن مطالبات بازار، نهایت دقت را انجام دهد. برای غلبه بر مشکلات ناشی از فعالیت شرکتها، مفهوم جدیدی در جهان جهانی شده کنونی شکل گرفته است که برنامه ریزی، سازماندهی، کارمندان، کارگردانی و کنترل به طور مؤثر با اطمینان از تأثیر محیط زیست انجام می شود (Hischier and Hilty, 2002). این مفهوم به "مدیریت سبز" معروف است. بر این اساس، محققان به آنچه می تواند دلیل احتمالی در انتخاب مدیریت سبز باشد، توجه می­کنند. تا چه اندازه تجارت مؤثر است؛ کدام نیروها می توانند تجارت را از عملکرد سبز باز دارند و پاسخ سؤال افرادی که در رابطه با ذینفعان مرتبط، که نگران محیط زیست هستند را بدهند (Lee, 2009).

مدیریت سبز، ایده و ابتکار عمل

از زمان توسعه پس از صنعت، بهره برداری از منابع در بسیاری از مناطق صورت گرفته است. این روند وضعیت نگران کننده ای را برای کاهش منابع و تخریب محیط زیست به وجود می آورد، لذا از ملت ها درخواست شده تا خود را برای برنامه ریزی مناسب برای كنترل مشكل جهانی محیط زیست، سازمان دهند. کنفرانس ها و کنوانسیون های زیادی در گذشته انجام شده است تا در مورد پیشنهاد و راه حل در مورد تخریب محیط زیست بحث و گفتگو شود (Zeiger and Smith, 1998). مسئله ساخت صنایع و مدیریت سازگار آن با محیط زیست و پایداری بسیار مهم است. استدلال ها، پیشنهادات، نظرات و توصیه های مختلفی متناسب با غالب یا انتظار تأثیر آینده در حال پیشرفت است (Wallner, 1999). مدیریت سبز لازم است زیرا بخش مهمی از توانایی تغذیه موفقیت آمیز کیفیت محیط سیاره ما است. مدیریت سبز را می توان در تمام جنبه های زندگی ما به کار برد. به عنوان مثال، شیوه های یک شرکت در صورت تمایل به ماندن در مشاغل باید پایدار باشد، زیرا اگر تجارت ناپایدار باشد، پس از آن با تعریف پایداری، شرکت ها قادر به رقابت طولانی مدت خواهند بود. توسعه پایدار نیاز جوامع است، زیرا نشان دهنده رونق جامعه است، برای اینکه مدیریت باید برای طولانی مدت عملکرد پایدار و سبز داشته باشد (Chuankang, 1997). اگر قرار باشد در اختیار نسل های آینده قرار گیرد، منابع جنگلی و معدنی باید به طور پایدار مدیریت کنند.  بنابراین، شرکتها همچنین باید با ایده سبز، ابتکار عمل و نوآوری به طور پایدار مدیریت شوند. این امر می تواند با تصمیم گیری و انجام تمرینی سبز انجام شود که به پایداری شرکت و محیط پیرامونی ما کمک می کند، یا می تواند با مدیریت بهبود ذهنی و جسمی همراه باشد (Bowen et al., 2001).

مدیریت سبز و کسب و کار سبز

مدیریت سبز - در اصطلاح عام، مدیریت سبز به معنای تلقین سازگاری با محیط زیست در فرآیند و تصمیم گیری در مدیریت است. این تلاش برای بهبود پایه و اساس مدیریت محیط زیست، ایجاد سازمان با آینده پایدار و چشم انداز ماندگار با ایجاد مسئولیت شخصی برای فعالیت های دوستدار محیط زیست است. "سبز" دلالت بر محیط یا طبیعت اطراف دارد، پرداختن به مدیریت سبز در اینجا، نگرانی از تخریب طبیعی و تلاش برای بهبود شرایط محیطی توسط مدیریت در هنگام کار در تجارت خود را نشان می دهد. (Tam, 2016). به سادگی تمام فعالیت های انجام شده در زمینه حفاظت از محیط زیست و حفظ تعادل زیست محیطی را پیش بینی می کند. این شاخه های دانش، توانایی باقی ماندن سیستمی را که بطور مداوم و بدون از بین رفتن منابع، حفظ دوام اقتصادی و همچنین نیازهای حال و آینده حفظ شود، شکل می دهد (Welford, 2016). مدیریت سبز از چند دهه گذشته در حال توسعه بوده است تا با آگاهی از شیوه های پایدار در زمینه مشاغل، کشاورزی، جامعه، محیط زیست و زندگی شخصی با مدیریت آنها به روشی که به نفع نسل های فعلی و نسل های آینده باشد، حاصل شود (Mathews, 2018). در کسب و کار، مدیریت سبز مفهومی نیست که سبک جدید مدیریت کسب و کارها را توصیف کند. مدیریت سبزساختار (فرایند ساختاری دقیق) کسب و کارها توصیف می کند. به عبارت دیگر، شیوه های مدیریت کسب و کار بر استخدام، مدیریت و استفاده از کارمندان شایسته و مستعد برای تولید سود به نمایندگی از مشاغل متمرکز است. از طرف دیگر، مدیریت سبز روش محرمانه تولید سود است.

مدیریت سبز و پایداری

مدیریت سبز همه چیز در مورد کسب و کار، پایداری و تجارت با توجه به نیاز امروز و نسل آینده است. پایداری در رابطه با برنامه کسب و کارها، حاکی از فرصتی برای تجارت برای ارائه راه حل بلند مدت است، از جمله نیاز به ارتقاء کیفیت محل کار و محیط طبیعی. پایداری در مدیریت دارای نام های مختلف است که عبارتند از پایداری کسب و کار، شرکت­ها و توسعه پایدار و مسئولیت اجتماعی شرکت ها. اجلاس جهانی توسعه اجتماعی اهداف توسعه پایدار مانند توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و حمایت از محیط زیست را مشخص کرد (United Nations General Assembly, 2005). این دیدگاه به صورت یک تصویر با استفاده از سه بیضی که با هم همپوشانی دارند بیان شده است که نشان می دهد سه ستون پایداری از یکدیگر متمایز نیستند و می توانند تقویت کننده یکدیگر باشند (نمودار 1-1). به طور کلی اصطلاح پایداری "به عنوان توسعه ای که شرایط فعلی را برآورده می کند بدون آنکه توانایی نسل آینده برای تأمین نیازهای خود را دستخوش تغییرات نماید" (WCED, 1987) و کار در سه سطح یعنی حفاظت از محیط زیست، رشد اقتصادی و برابری اجتماعی است. خوشه پایداری شرکتها در جامعه، زمین و سود (People, Planet and Profit- 3P) و به دنبال شناسایی راه تعادل بین تمام این 3P هستند (نمودار 1-3) (Idowu and Kasum, 2016).

نمودار(1-1): رابطه بین "سه ستون پایداری"

نمودار(1-2): طرح توسعه پایدار در تلاقی سه بخش تشکیل دهنده

نمودار(1-3): طرح توسعه پایدار در تلاقی سه بخش تشکیل دهنده 3P

تاریخچه مدیریت سبز در ایران

- آیین نامه بند پ تبصره (20) قانون بودجه سال 1382

هیئت وزیران در جلسه مورخ 17/01/1382 بنا به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و به استناد بند پ تبصره (20) قانون بودجه سال 1382 کل کشور، آیین نامه بند پ تبصره (20) قانون بودجه سال 1382 را ابلاغ کرد و به موجب آن دستگاه ها و شرکت های دولتی بر اساس اهمیت فعالیتشان، موظف اعلام اعتبارات مربوط به اجرای برنامه محیط زیست و مدیریت محیط زیست گردیدند. به منظور انتقال سریع تجربه هاي موفق داخلی و خارجی، در اختیار گذاردن فناوري هاي مناسب، برنامه های اجرایی موارد مختلف و دیگر موارد، وب سایت دولت سبز توسط سازمان حفاظت محیط زیست طراحی و اجرا  می شود (تصویر 1) (IPRCIRI, 2019).

-دولت سبز در برنامه چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران (ماده 66)

کلیه دستگاههاي اجرایی و مؤسسات و نهادهاي عمومی غیر دولتی موظفند، جهت کاهش اعتبارات هزینه­هاي دولت، اعمال سیاستهاي مصرف بهینه منابع پایه و محیطزیست و براي اجراي برنامه مدیریت سبز شامل: مدیریت مصرف انرژي، آب، مواد اولیه و تجهیزات (شامل کاغذ)، کاهش مواد زائد جامد و بازیافت آنها ... اقدام نمایند.

- ماده 190 قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران

کلیه دستگاههاي اجرایی و مؤسسات و نهادهاي عمومی غیر دولتی موظفند، جهت کاهش اعتبارات هزینه­هاي دولت، اعمال سیاستهاي مصرف بهینه منابع پایه و محیطزیست و براي اجراي برنامه مدیریت سبز شامل: مدیریت مصرف انرژي، آب، مواد اولیه و تجهیزات (شامل کاغذ)، کاهش مواد زائد جامد و بازیافت آنها ... اقدام نمایند.

- آیین نامه اجرایی ماده 190 برنامه پنجم توسعه

هیئت وزیران در جلسه مورخ 9/11/1390 بنا به پیشنهاد مشترک معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور و سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد ماده (190) قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران ـ مصوب 1389ـ آیین نامه اجرایی را ابلاغ نمود تا دستگاههای اجرایی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی را موظف به انجام اقدامات برای تحقق اهداف برنامه مدیریت سبز نماید.

تصویر 1: آیین نامه بند پ تبصره (20) قانون بودجه سال 1382

- اهداف برنامه مدیریت سبز

اهداف برنامه مدیریت سبز بر اساس آیین نامه اجرایی ماده 190 برنامه پنجم توسعه به شرح ذیل می باشد (IPRCIRI, 2019):

الف ـ اطلاع رسانی و ارتقای آموزش کارکنان در زمینه برنامه مدیریت سبز

ب ـ بهینه سازی مصرف انواع حامل های انرژی

ج ـ بهینه سازی مصرف آب

دـ کاهش مصرف کاغذ با توجه به نوع فعالیت دستگاهها و مؤسسات

هـ ـ مصرف بهینه مواد اولیه، مواد مصرفی و تجهیزات

و ـ کاهش تولید پسماند از طریق بهره گیری از فناوری های مناسب و افزایش بهره وری

زـ بهبود نظام تعمیر و نگهداری وسایل و تجهیزات به جای تعویض

ح ـ بازیافت ضایعات، تصفیه و بازچرخانی آب با سیستم های مناسب

ط ـ استفاده از فناوری های پاک و سازگار با محیط زیست

ی ـ کاربرد مواد مصرفی سازگار با محیط زیست

ک ـ مدیریت پسماندهای جامد با تأکید بر تفکیک از مبداء

منابع 

1. Azapagic, A., & Perdan, S. (2000). Indicators of sustainable development for industry: a general framework. Process Safety and Environmental Protection, 78(4), 243-261.
2. Boserup, E. (2014). The conditions of agricultural growth: The economics of agrarian change under population pressure. Routledge.
3. Chen, W., Chen, J., Xu, D., Liu, J., & Niu, N. (2017). Assessment of the practices and contributions of China's green industry to the socio-economic development. Journal of cleaner production, 153, 648-656.
4. Chuankang, C. (1997). REGIONALLY SUSTAINABLE DEVELOPMENT AND THE DEVELOPMENT OF INDUSTRIES [J]. ACTA GEOGRAPHICA SINICA, 6.
5. Hischier, R., & Hilty, L. (2002). Environmental impacts of an international conference. Environmental Impact Assessment Review, 22(5), 543-557.
6. Idowu, S. O., & Kasum, A. S. (2016). People, planet and profit: Socio-economic perspectives of CSR. Routledge.
7. Lee, K. H. (2009). Why and how to adopt green management into business organizations? The case study of Korean SMEs in manufacturing industry. Management Decision, 47(7), 1101-1121.
8. Mathews, J. (2018). Implementing Green Management in Business Organizations. IUP Journal of Business Strategy, 15(2), 46-62.
9. Munir, M. (2015). Toward Green Bussiness: The Internalization of Social Capital and Spiritual Capital in the Business Behavior. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, 9(7), 200-203.
10. Padash, A., Khodaparast, M., Zahirian, A., & Nejadian, A. K. (2011, November). Green Sustainable Island by Implementation of Environmental; Health; Safety and Energy Strategy in KISH Trading-Industrial Free Zones-IRAN. In World Renewable Energy Congress-Sweden; 8-13 May; 2011; Linköping; Sweden(No. 057, pp. 3034-3041). Linköping University Electronic Press.
11. Tam, H. (2016). Green management: Road to sustainability & corporate efficiency. IJAR, 2(1), 586-590.
12. United Nations General Assembly (2005). 2005 World Summit Outcome, Resolution A/60/1, adopted by the General Assembly on 15 September 2005. Retrieved on: 17 February 2009.
13. Wallner, H. P. (1999). Towards sustainable development of industry: networking, complexity and eco-clusters. Journal of cleaner production, 7(1), 49-58.
14. WCED, S. W. S. (1987). World commission on environment and development. Our common future, 17, 1-91.
15. Welford, R. (2016). Corporate environmental management 3: Towards sustainable development. Routledge.
16. Zeiger, E., & Smith, L. (1998). The first international conference on the environmental health and safety of jet fuel. Environmental health perspectives, 106(11), 763-764.
17. IPRCIRI (Islamic Parliament Research Center of the Islamic Republic Of IRAN) [Online]. Available: https://rc.majlis.ir [2019, Oct 9]